Situdiaedje d’ ene plaece ki dji n’ î pou pus raler

E payis di mi efance, i gn a deus tchesteas. Onk est bén a vuwe å fén mitan do viyaedje: il e-st asto d’ l’ eglijhe et si intrêye dene sol plaece. L’ ôte est lon erî d’ tot, respouné å fond des bwès. Li prumî, li ci k’ esteut dal barone, est cnoxhou lon et lådje å djoû d’ ådjourdu, ca l’ mwaisse del plaece î a planté totès vegnes et fwait do vén walon k’ a boune rilomêye. Li deujhinme esteut da on prince. On vraiy prince, ci n’ est nén ene kénte. Et, estant gamén, dj’ î a stî sovint.

Ca mes parints estint foirt camaerådes… nén avou l’ prince, pinse tu!, mins avou s’ vårlet Richard et s’ meskene Sabine, ene cope ki s’ ocupéve di tot l’ ovraedje do tchestea: fé l’ soû, fé a mougnî, tonde les hiebes, waitî sol grande prôpieté… Li prince lu minme n’ esteut nén sovint la: il aveut on foirt hôt posse dins ene grande soce eturnacionåle et, les troes cwårt do tins, i berôléve tos tchamps payis.

Do côp, li vårlet et s’ feme estént foirt libes et i priyint co mwints côps mes parints al shijhe. L’ ome, li Richard, il aveut ‘ne bele moustatche, i s’ tineut tot droet et, cwand l’ prince rivneut (djel a treveyou deus ou troes côps), i s’ moussive d’ on djilet a rôyes al môde d’ on vårlet inglès. Li ptite plaece ki l’ cope vikéve esteut come ene cåve a mitan eterêye, amwinnadjeye po les sierviteurs, avou des finiesses hôt metowes, po dner sol plin pa dvant l’ tchestea. Richard djowéve del guitåre; tenawete gn a èn ôte ki vneut avou si årmonica et ça a stî des belès swerêyes, ki les grands tchantént Brassens, Leclerc, Moustaki, beacôp des tchansons a boere, et conter des pråtes, des vîyès fåves et des boignes contes, et xhaxhler et tûtler sins conter djusk’ a pont d’ eure. Nosse mame, d’ astampêye sol tåve, fijheut voler s’ cote tot boerlant « La bonne du curé » da Annie Cordy et nosse pa, avou s’ bele basse vwè, etonéve « D’ où viens-tu Gitan? Je viens de Bohême… » et adon s’ mete a tosser et bawer å mitan pask’ i foumive di trop. Adon, c’ esteut recta, tot l’ monde siketéve « Li ptite gayole » et l’ « Bea bouket ».

Gn a des tchesteas k’ ont des spérs didins. Por mi, c’ est ç’ tchestea la k’ est come on rivnant di mi efance.

Dierinnmint, dj’ a ataké a scrire ene sacwè ki dvénrè motoit ene novele ou on court roman ki s’ pasrè vaila. A fwait k’ dji scrijheu al vole les prumirès pådjes, po vey ewou ç’ ki l’ istwêre mi pôreut moenner, dji m’ a aporçû ki l’ tchestea ni sereut nén seulmint ene sinne mais onk des prumîs personaedjes, si ça n’ est nén l’ prumî personaedje.

Et adon, l’ ôte djoû dj’ a stî fé on toû avårla. Po vey. Dji n’ aveu pus stî di ç’ costé la dispoy houte di 40 ans. Mins dji vleu fé ene pitite inkete.

Dji va esse sipepieus.

Li tchestea d’ Néfe¹ est metou lon erî d’ tot, so on tiene dins on bwès. Ene seule voylete î moenne. Djel lomrè « Les Duves » (ca bén k’ elle est, po dire li vraiy, on prolondjmint des Duves). D’ on costé, ele vént d’ Biou, des coulots des Griyants, do Roucha, do Pairwé, do Stampia. Biou e-st on gros viyaedje, foirt sitindou, avou sacwants hamteas et forbots erî onk di l’ ôte. Di l’ ôte costé, li voye des Duves va so Sint Djuråd. Ele passe dins ene vå nén foirt fonde, tot l’ long d’ on rixhot, li Burnot. Å dzo do tchestea, tot nd alant après Sint Djuråd, ele fwait ene inglêye a droete, pus a gåtche, pu co a droete a hôteu d’ ene grosse cinse. Li voye toûne a gripete et moenner so les dzeus et, did la, al foû grande sitårêye ki va låvå, djusk’ a Mtet, Flupveye, Djerpene, Fosses, evnd. et k’ est sovint sovint screpêye, so des kilometes long, pa on grand vint ki v’ pôreut fé assoti.

Li cinse å tournant, dj’ a rovyî s’ no. Motoit n’ årè-t ele nou no dins m’ novele, et nou role.

Å boird del voye, å fond del vå, on stroet longou vevî – k’ e-st ene astantche sol Burnot, po dire li vraiy. Dal valêye, s’ on zoume etur les åbes, on trevoet l’ drî do tchestea. C’e-st on tchestea ki toûne si dos å monde.

Å dbout do vevî, la ki l’ voye toûne et gripe, c’ est l’ intrêye del prôpieté: ene grile serêye. On n’ passe nén. Siya on passe: avou ses sovnances, sacwants rcweraedjes so des mapes et kékès fotos scrotêyes sol toele.

Pa drî l’ grile, on mousse pa on tchmin ki monte tot droet, fé cåzumint dmêy toû et rivni eco on côp tot droet inte deus stroetès bindes di waezon, djusk’ a on terén ki s’ alårdjixh et k’ est rascovrou d’ graevî. Onz arive so onk des ptits costés do bastimint, li ci k’ e-st a l’ ouwess, a gåtche cwand on s’ tént pa dvant l’ poice, ki nos vierans pus bas. Nole intrêye di ç’ costé ci.

A ç’ moumint la, on s’ pout rtourner po vey li tchmin d’ graevîs tot droet ki moenne å bastimint:

Did la, nos n’ irans nén a droete, viè l’ intrêye, nos pasrans a hintche tot l’ long do drî do tchestea, a bijhe, ki dji n’ a nole ôte foto ki l’ cene prindowe did lon, d’ å boird do Burnot. Mins on l’ voet ene miete eto so cisse viye cåte vuwe ci:

S’ on continowe a fé l’ toû, onz arive å deujhinme pitit costé, a l’ ess, k’ onz advene on ptit boket sol foto vaici:

I gn a ene aiye ki brike et ki fwait sondjî a ‘ne tchapele, avou si ptit clotchî, si rondea dins l’ meur do cou, si intrêye a pårt et s’ pegnon a montêyes.

On continowe a toûrner et on s’ ritrove a nonne: vola l’ poice, po fini: ene blanke poite å dzeu di shijh et co set grés ki vnèt a ene åtche. Sol droete, pa drî deus ôtès åtches, ene pitite terasse wice ki l’ famile si ténreut, tins ki l’ prince rishûreut ses priyîs: nosse dame mousseye d’ ene blanke cote, motoit on tchapea di strin, po fé payizante. Les troes efants, rindjîs do pus grand å pus ptit pa dvant leu mame: on grand crolé valet eyet deus crapôdes avou des flokets dins leus tchveas. Mins neni, gn a nole famile: dj’ a rovyî di dire ki l’ prince n’ esteut nén marié.

Å dzeu, ene ôte terasse å prumî plantchî avou troes ouxhs-finiesses.

A droete, i gn a ‘ne grosse cwårêye tour avou on betchou toet eyet co l’ tchapele avou si ptite intrêye. A gåtche, ene aiye ki rsôte on pô po fé l’ pindant del tour.

Divant l’ poice, dizo les grés, gn a ene sôre di grande terasse ki waite les bwès et ene grande « rimouye » (ca bén k’ dji n’ î a måy veyou on linçoû metou a rsouwer).

Vo l’ la, l’ terasse, so li dvant do tchestea, veyowe del rimouye.

I gn a troes blankès poites pa dzo l’ terén-terasse. Motoit des sôres di cåves ou di gåraedjes.

Ene imådje satelite dene ene boune idêye do plan do bastimint. Li dvant avou l’ poice est pa dzo. Li droete dréve ki moenne å tchestea e-st a gåtche. On voet les troes tours avou leus betchous toets. On voet bén l’ tchapele eyet l’ terasse ki rwaite li rmouye.

Li cogne do tchestea n’ est nén åjhey a discrire: ene sôte di rectangue, oyi, mins catchî, k’ onz î åreut aclapé totes sôres di bokets ki stitchèt on pô: ene grosse tour a hût costés a l’ ouwess, li tchapele a l’ ess, des aiyes, des plaeces ki brikèt å mitan del hôteu des meurs… Deus astaedjes (troes dins l’ grosse tour) et co onk dins l’ toet, et co des gurnîs al miercopete. Les finiesses si ravizèt tertotes, pus hôtes ki lådjes, sins esse tot costé les minmes. Mwints pegnons sont-st a montêyes, mins nén tertos. Les deus pus grands betchous toets (ci n’ est nén vraiymint des « clotchîs » veyanmint k’ i gn a pont d’ clotche) sont-st on pô diferins, cwè k’ ambedeus a bole. Li clotchî del tchapele, lu, n’ a nole bole. Li pus grosse tour, c’ est l’ cene k’ a hût costés, li deujhinme est cwårêye et l’ troejhinme (li clotchî del tchapele) est ronde. Mins tos les meurs sont montés avou l’ minme djaenåsse pire, et tos les cådes di finiesse sont blancs, çou ki dene tot l’ minme å tot come ene air d’ unité.

Dj’ a fwait l’ toû.

Et didins? Li sovnance ki dj’ a del cåve wice ki Richard et Sabine viként est come ene brouheur, et dji n’ a måy sitî dins les ôtès plaeces, les dozinnes d’ ôtès plaeces do tchestea – a pårt ene, ene feye, ki l’ vårlet n’s a prézinté come « li såle di biyård ».

Si on djoû dji scrî m’ novele, i fårè ki dji schoûte les rivnants et k’ djelzès laiye cåzer.

1. Gn a sacwantès plaeces avårci et ôte påt el Walonreye k’ on lome Nefe ou Lefe. S’ i fåt croere li wiccionaire francès, li no vénreut do latén albula > abula > avle > l’ evle ou èn evle > Lefe ou Nefe (“li ptite blanke aiwe”), on rixhot ou l’ ôte ki s’ tape e Mouze. ↩